सुदुरपश्चिमका रैथाने उत्पादन काठमाडौंलाई चिनाउँदै सुभद्रा

 सुदुरपश्चिमका रैथाने उत्पादन काठमाडौंलाई चिनाउँदै सुभद्रा 

- भुवन अथर

काठमाण्डौँ साउन २७, मङ्कागलबार।

काठमाडौंमा जन्म, सुदूरपश्चिममा विवाह ! 

सुभद्रा संगतको जीवनको यहि संयोगले अर्को संयोग जन्मायो- रैथाने उत्पादन प्रतिको प्रेमलाई नै उद्यममा परिणत गर्न पाइन् । उनले आफ्नै रहरको काम थालेकी छिन्— सुदुरपश्चिमका उत्पादन देशको राजधानी पुर्याउने ! यो कामको सुरुवात नै उनले घरमा खान ल्याएको कोदो बेचेर गरेको बताइन् । सुभद्राले यस्तै काम सुदुरपश्चिमका महिलालाई पनि सिकाउँछिन् । 

महिला सिर्जनशील केन्द्रको आयोजनामा बालुवाटारस्थित आम्रपाली ब्याङ्क्वेटमा भएको महिला उद्यमीको मेलामा भेटिएकी सुभद्रा प्याकेजिङ् गरिएका सामान मिलाउँदै थिइन् । ती स्थानीय उत्पादन सुदुरपश्चिमका मात्र हुन् भन्ने थाहा पाएपछि हामी कुराकानीको लागि आकर्षित भयौँ । 

सुभद्राले यो काम थालेको एक वर्ष मात्र भयो । काम थालेको वर्षदिनमै ग्राहकले उनलाई चिन्न थालिसके । 

उनीसँग प्रायः सुदुरपश्चिमकै उत्पादन छन् । मार्सी चामल, कोदो, फाँपर, घिऊ, मह, भटमास, सिलाम, टिंमुर, मसला, सिमी, बोडी लगायतका अन्नबाली, गेडागुडी तथा तेलहन उत्पादन बेच्छिन् । जसमध्ये मह, घिऊ, कोदो, फापर तथा सिमी लगायत गेडागुडीको माग अत्यधिक पाएकी छिन् । 

अनि सुरू भयो रहरको काम 

उनी बरोबर सुदुरपश्चिम गइराख्थिन् । त्यहाँका रैथाने चिजले उनलाई सधैँ तानिरहन्थ्यो । यस्ता उत्पादन खोजिखोजि ल्याउने अनि आफन्तलाई बाँड्ने गरिराख्थिइन् । 

यस्तै, उनले त्यहाँका किसानमा खाद्य चेत कम पाइन् । स्थानीय उत्पादन त्यसै कुहिएर जान्थ्यो । धेरैले निर्वाहमुखी उत्पादन मात्र गरको र कसैले व्यवस्थापन गर्न नसकेर नष्ट गरेको देखिन् । यसरी, सुदुरपश्चिमका उत्पादनले बजार नपाएको उनलाई मन परेन । स्नातकसम्म पढेकी उनलाई गाउँसँगै जोडिन मन लाग्यो अनि लाग्यो, ‘गाउँका उत्पादन सहरले खोजिराखेको छ ।’ 

गाउँका उत्पादनको नाम समेत नचिन्ने काठमाण्डौँबासीलाई रैथाने उत्पादन चिनाउनुपर्छ भन्ने लाग्यो । सहरमा माग धेरै भएको अनि स्थानीय उत्पादन त्यसै बिग्रिएर, कुहिएर गएको देखेपछि उनले त्यहाँका उत्पादन काठमाडौं ल्याएर बजार पुर्याउने सोचिन् । यहिँ सोँचलाई ‘सुयोग मार्केटिङ् एन्ड फुड’ नाम दिएर एक वर्षदेखी काठमाण्डौँ स्थित आफ्नै निवासबाट काम गर्दैछिन् । उनलाई काठमाण्डौँमा गाउँबाट ल्याइएको सामान मान्छेलाई चखाउन पाएकोमा गर्व महसुस हुन्छ । उनी खुसी व्यक्त गर्छिन्, ‘मेरो कमाई नै यहि हो ।’ 

काममा उनका श्रीमानको पूर्ण साथ छ । 'श्रीमानको साथ नभएको भए यो काम सम्भब नै थिएन' अगाडी थप्छिन्, ‘सुदुरपश्चिमका पहाडी जिल्लाबाट उहाँले सामान संकलन गर्नुहुन्छ । मैले चाहिँ यसको प्रशोधन, प्याकेजिङ्देखी बजार पठाउने काम गर्छु ।’ 

श्रीमानको मात्र नभएर परिवार अनि आफन्तको उत्प्रेरणा पनि उनले पाएकी छिन्, जसले उनलाई काममा खुसी थपेको छ । 

जुनसुकै काम सुरुवातमा सहज हुँदैन । तर उनको हकमा भने त्यति कठिनाई भएन, 'गाउँ जाँदा हरेकचोटि केहि न केहि रैथाने चिज ल्याइराख्थेँ । पछिपछि आफन्तले पनि माग गर्न थाले । मैले घरकै खान ल्याएको सामानबाट यो काम थालेको हुँ । खासै ठुलो लगानी लागेन ।' उनले आफ्नै घरभित्रैबाट यो सञ्चालन गर्छिन् । 

गाउँका महिला सशक्त बनाउने प्रयास 

काठमाण्डौँमा रैथाने उत्पादनको माग उच्च छ । गाउँका उत्पादन प्रयोग गर्ने राम्रो संस्कृति विकास हुँदैछ । तर गाउँमा खेती किसानी गर्ने क्रम घटिराखेको छ । खेती गर्नेले पनि निर्वाहको लागि मात्र गरिरहेका छन् ।सुभद्रालाई यहि कुराको महसुस भएपछि सुदुरपश्चिमका दुरदराजका किसानकहाँ गईन् । विशेषगरी महिला किसानलाई भेटिन् । सानैदेखी आफूले सिकेको सीप त्यहाँका महिलालाई पनि सिकाइन् । ‘मैले तालिम पनि दिन्छु । उत्पादित वस्तुलाई भण्डारण, प्रशोधन तथा प्रयोग अनि बजारिकरणबारे तालिममा सिकाउँछु । खेर जाने वस्तुको व्यवस्थापन गर्ने कुरा सिकाउँछु ।’ 

अर्को भनेको त्यहाँ धेरै उत्पादन हुने साग त्यसै खेर जान्छ । त्यसलाई पनि गुन्द्रुक लगायत परिकार बनाएर व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ ‌‌। मैले गाउँ गएर यस्तै कुरा तालिममा सिकाउँछु । मुलाको अचार, सिन्की बनाउन सकिन्छ। 

तालिम पाएका महिलाले उनलाई धन्यवाद दिन्छन् । ‘खेर जाने उत्पादनलाई व्यवस्थापन गर्न सिकेपछि उहाँहरू खुसी हुनुहुन्छ’ उनले तालिम पाएका महिलाको प्रतिक्रिया सुनाइन् । 

उनी राजधानी काठमाण्डौँमा जन्मिएकी मान्छे । बुबाआमाले गरेको कामबाट उनले सिकिन् । रैथाने उत्पादन प्रशोधन गर्ने जातीय कर्म गर्ने भएको जानकारी गराउँदै उनी भन्छिन्, ‘मेरो जातले दिएको र मनले खाएको काम गर्न पाउँदा धेरै खुसी छु ।’   

सुदुरपश्चिमप्रतिको अगाध माया 

सुदुरपश्चिम पछाडि परेकोमा उनलाई चिन्ता छ, ‘सुदुरपश्चिमलाई देशको भागै नमान्ने परिपाटी छ । यसैले पनि त्यो क्षेत्र विकासमा पछाडी परेको हो ।’ महिलाहरु अरू समुदायभन्दा पिछडिएको देखेर झन् दया लाग्छ उनलाई । उनीहरूलाई सशक्त बनाउन तालिम दिन थालेको उनको भनाई छ । तर उनलाई लाग्छ, ‘यस्तो कुरा सरकारले नै गर्नुपर्ने हो तर गरेको छैन !’ 

उद्यम गर्न पढाई नै सबथोक हो जस्तो लाग्दैन उनलाई । मूल कुरा आफ्नो रहर वा रुचि हो । ‘नयाँ आइडियाको लागि पढाई जरुरी छ’ उनी भन्छिन्, 'थोरै भए पनि पढ्न जरुरी छ।' केहि गर्ने चाहना छ भने अवसर छ । दुख आयो भनेर हरेश खानु भएन । 'आजको आजै र भोलिको भोलि नै सम्भव हुँदैन। हामीले धैर्य गरेर काममा लागिराखेमा अवस्य सफल भइन्छ' उद्यम गर्न चाहनेलाई उनको सन्देश छ । 

सुदुरपश्चिमबाट उत्पादन काठमाण्डौँसम्म ल्यान मेहनत र ढुवानी महंगो छ । तर पनि यहाँकै मोलअनुसार सामान बिक्रि गर्छिन् । उनलाई यस्तै चुनौती छ गाह्रो चाहिँ यसलाई प्रशोधन गर्न । काम गर्दाका दुख धेरै भएको उनी बताउँछिन्- टाढा भएकाले पनि यहाँसम्म ल्याउन कठिन छ । यहाँको मूल्यमा बेच्नु पर्छ । गाउँ गाउँबाट सदरमुकाम ल्याउँछौ । सदरमुकामबाट बसपार्कसम्म ल्याउने अनि त्यहाँबाट काठमाडौं ल्याउन निकै महंगो ढुवानी खर्च लाग्छ । गाउँका उत्पादन अझैँ बजार ल्याउन नसकिएको उनलाई महसुस हुन्छ । हाम्रा धेरै उत्पादन त्यसै खेर गएका छन् । सुकाएर पनि बचाउन सकिन्छ । मुलालाई सुकाएर सुकुटी आदि बनाउन सकिन्छ । 

कसैलाई घरमै पनि पुर्याउँछु भने कति घरमै किन्न आउनुहुन्छ । अनलाइनबाट पनि अर्डर गर्ने व्यवस्था छ ‌। अनि यसैगरी मेला महोत्सवमा स्टल राखेर पनि बजारीकरणको काम गरिराखेको छु । 

सुरुवाती चरणमा भएकाले उनी अहिले 'आम्दानी न घाट' को स्थितिमा छिन् । 

उनले यसैमा भविष्य देखेकी छिन् । ढिलोचाँडो आफ्नो सपना पुरा हुनेमा विश्वस्त छिन्। 

सुदूरपश्चिमको पहाडी जिल्लाका रैथाने उत्पादन काठमाडौंलाई चिनाउने उनको सपना छ । रहरबाट थालेको सपनाले पूर्णता पाओस् भन्ने भक्सपपको शुभकामना छ ! 

(जन्म काठमाडौंको जयबागेश्वरी ८ र कर्मथलो सुदुरपश्चिम, डडेलधुरा !)